Zespół pałacowo-parkowy w Hirschfelde
Zespół pałacowo-parkowy Hirschfelde leży w Niemczech, w powiecie Barnim, na terenie gminy Werneuchen (osada Hirschfelde), oddalony jest ok. 20 km od północno-wschodnich granic Berlina.
Zdaniem badaczy, park w Hirschfelde ma szczególne znaczenie w historii sztuki parkowej, wykorzystanie rzeźb w jego założeniu było na tyle nowatorskie, że wzorowali się na nim prawdopodobnie projektanci wielu innych parków w Europie. Na pewno zaś jest to najstarszy znany przykład tego typu założenia.
Założycielem parku w obecnym kształcie był Eduard Arnhold, znany berliński przemysłowiec i kolekcjoner sztuki, który kupił majątek Hirschfelde na początku XX wieku. Rozbudował on wcześniejszy park, eksponując w nim dzieła ze swojej kolekcji.
Do dziś niewiele pozostało z dawnej świetności założenia – wraz z dziką roślinnością zarastającą liczne aleje i polany parkowe zniknęły pierwotne osie widokowe parku.
Ocalała jedynie najważniejsza z nich – główna oś widokowa prowadząca z pałacu na północny-wschód, w stronę lasu Gamengrund.
Spośród licznych rzeźb ocalała tylko jedna – brązowy posąg jelenia, stojący obecnie w centrum osady Hirschfelde (której nazwa oznacza po polsku „Jelenie pole”).
Historia
Początki zespołu pałacowo-parkowego Hirschfelde sięgają połowy XVIII wieku.
Majątek został zakupiony w 1753 przez pruskiego Ministra Sprawiedliwości, Levina-Friedricha von Bismarck, który wzniósł tutaj zabudowania dworskie i niewielki park.
W późniejszych latach dobra Hirschfelde zmieniały kilkakrotnie właścicieli, którzy powiększali park – w tym okresie powstał letni pawilon i staw z fontanną.
Na początku XX wieku majątek i park Hirschfelde trafiły w ręce Eduarda Arnholda, przemysłowca pochodzenia żydowskiego, jednego z pięciu najbogatszych Berlińczyków. Arnhold był największym tutejszym mecenasem sztuki i zapalonym kolekcjonerem, postanowił stworzyć w Hirschfelde swoją wiejską rezydencję. Z pomocą architekta Paula Baumgartena powiększył park do 22 hektarów, przekształcając go w oryginalny park pełen dzieł sztuki rzeźbiarskiej.
W parku, przy którego alejach stały białe ławki, znajdował się teatr letni, zegar słoneczny, pawilon chiński, rozarium oraz liczne rzeźby amorów.
Do najcenniejszych eksponatów należały jednak:
- rzymska fontanna marmurowa z 79 r. n.e., odkryta w trakcie wykopalisk we włoskim mieście Lucca.
- posąg jelenia z brązu
- posąg byka ze słynnego, białego marmuru kararyjskiego
Koniec II wojny światowej przyniósł dewastację, rabunek i upadek całego majątku wraz z parkiem.
Rzeźby zostały zniszczone, rozgrabione, lub wywiezione (tak jak marmurowy byk, obecnie stojący w mieście Bad Freienwalde we wschodniej Brandenburgii).
Bezcenna fontanna trafiła zaś na listę największych skarbów niemieckiego dziedzictwa narodowego, zaginionych w czasie II wojny.
Po wojnie znaczna część założenia parkowego została zabudowana, wytyczono nowe drogi i aleje. Park zdziczał i zarósł.
Obecnie pałac wraz z dużą częścią parkowych łąk jest zreprywatyzowany, krajobrazowa część parku wraz z nowowybudowanym boiskiem należy do gminy i jest ogólnodostępna.
Cała pozostała, niezabudowana część parku jest objęta ochroną konserwatorską.
Pałac w Hirschfelde w 1840 r. Muzeum Marchijskie w Berlinie
Fontanna (79 r.n.e.)
Rzeźba jelenia z brązu - obecnie w centrum miejscowości
Plan Hirschfelde – ca. 1925
Plan Hirschfelde – 2014
Obecne drzewostany
Obecne drzewostany składają się z:
- oryginalnych nasadzeń parkowych sprzed 1904 roku
- nasadzeń z okresu rozbudowy parku w latach 1904-10
- uzupełnień ubytków sadzonych w latach 20. XX w.
- bardzo licznej roślinności samosiewnej z okresu po 1945 roku.
Młode drzewa i krzewy porosły parkowe łąki, zacierając osie widokowe i zaburzając jednolitą formę starodrzewi.
Ekspertyza z 1992 r. wykazała że spośród drzew parku Hirschenfelde 167 spełniało kryteria pomnika przyrody (według brandenburskiej ustawy o ochronie przyrody). A mianowicie:
- cała aleja lipowa składająca się z 60 lip holenderskich (Tilia x vulgaris)
- 40 choin zachodnich (Tsuga heterophylla)
- 25 buków szkarłatnych (Fagus sylvatica f. Purpurea)
- 20 sosen czarnych (Pinus nigra)
- 17 platanów (Platanus x hybrida)
- 3 lipy drobnolistne (Tilia cordata)
- 2 tuje (Thuja spez.)
Aleja kasztanowa prowadząca do parku
Krajobrazy parku – trakt do Gamengrund
Dawna główna oś widokowa Parku – na pierwszym planie pozostałości fontanny
Krajobrazy parku w Hirschfelde
Krajobrazy parku w Hirschfelde
Krajobrazy parku w Hirschfelde
Krajobrazy parku w Hirschfelde (I)
Krajobrazy parku w Hirschfelde (II)
Krajobrazy parku w Hirschfelde (III)
Źródła:
- Dr. Rainer Zeletzki (Vortrag, 01.09.2011)
"Historische Entwicklung der ehemaligen Gutsparkanlage in Hirschfelde und ihre regionale Bedeutung für die Barnimer Feldmark" - Dr. agr. Claudia Kosmehl, Gutachten zum Park Hirschfelde, Berlin, 1992
Zdjęcia: Banim plus Lutz Weigelt, IS.RADWEG. Detlef Kaden, Luftbild Barnim Dr. Reinhard Schliebenow, Sibylle Lösch
Ilustracje: büro-ix Karola Richardt, Petra Kaden
Mapy: IS.RADWEG. Detlef Kaden