Zespół pałacowo-parkowy w Hirschfelde

Zespół pałacowo-parkowy Hirschfelde leży w Niemczech, w powiecie Barnim, na terenie gminy Werneuchen (osada Hirschfelde), oddalony jest ok. 20 km od północno-wschodnich granic Berlina.

 

Zdaniem badaczy, park w Hirschfelde ma szczególne znaczenie w historii sztuki parkowej, wykorzystanie rzeźb w jego założeniu było na tyle nowatorskie, że wzorowali się na nim prawdopodobnie projektanci wielu innych parków w Europie. Na pewno zaś jest to najstarszy znany przykład tego typu założenia.

 

Założycielem parku w obecnym kształcie był Eduard Arnhold, znany berliński przemysłowiec i kolekcjoner sztuki, który kupił majątek Hirschfelde na początku XX wieku. Rozbudował on wcześniejszy park, eksponując w nim dzieła ze swojej kolekcji.

 

Do dziś niewiele pozostało z dawnej świetności założenia – wraz z dziką roślinnością zarastającą liczne aleje i polany parkowe zniknęły pierwotne osie widokowe parku.

Ocalała jedynie najważniejsza z nich – główna oś widokowa prowadząca z pałacu na północny-wschód, w stronę lasu Gamengrund. 

 

Spośród licznych rzeźb ocalała tylko jedna – brązowy posąg jelenia, stojący obecnie w centrum osady Hirschfelde (której nazwa oznacza po polsku „Jelenie pole”).

Pałac w Hirschfelde obecniePałac w Hirschfelde obecnie

 

Dojazd z Berlina i plan Hirschfelde  [PDF 0,4 MB]Dojazd z Berlina i plan Hirschfelde  [PDF 0,4 MB]

 

Informacje o parku [PDF 2,0 MB]

Informacje o parku [PDF 2,0 MB]

 

Historia

 

Początki zespołu pałacowo-parkowego Hirschfelde sięgają połowy XVIII wieku.

Majątek został zakupiony w 1753 przez pruskiego Ministra Sprawiedliwości, Levina-Friedricha von Bismarck, który wzniósł tutaj zabudowania dworskie i niewielki park.

 

W późniejszych latach dobra Hirschfelde zmieniały kilkakrotnie właścicieli, którzy powiększali park – w tym okresie powstał letni pawilon i staw z fontanną.

 

Na początku XX wieku majątek i park Hirschfelde trafiły w ręce Eduarda Arnholda, przemysłowca pochodzenia żydowskiego, jednego z pięciu najbogatszych Berlińczyków. Arnhold był największym tutejszym mecenasem sztuki i zapalonym kolekcjonerem, postanowił stworzyć w Hirschfelde swoją wiejską rezydencję. Z pomocą architekta Paula Baumgartena powiększył park do 22 hektarów, przekształcając go w oryginalny park pełen dzieł sztuki rzeźbiarskiej.

 

W parku, przy którego alejach stały białe ławki, znajdował się teatr letni, zegar słoneczny, pawilon chiński, rozarium oraz liczne rzeźby amorów.

 

Do najcenniejszych eksponatów należały jednak:

  • rzymska fontanna marmurowa z 79 r. n.e., odkryta w trakcie wykopalisk we włoskim mieście Lucca.
  • posąg jelenia z brązu
  • posąg byka ze słynnego, białego marmuru kararyjskiego

 

Koniec II wojny światowej przyniósł dewastację, rabunek i upadek całego majątku wraz z parkiem.

Rzeźby zostały zniszczone, rozgrabione, lub wywiezione (tak jak marmurowy byk, obecnie stojący w mieście Bad Freienwalde we wschodniej Brandenburgii).

 

Bezcenna fontanna trafiła zaś na listę największych skarbów niemieckiego dziedzictwa narodowego, zaginionych w czasie II wojny.

Po wojnie znaczna część założenia parkowego została zabudowana, wytyczono nowe drogi i aleje. Park zdziczał i zarósł.

 

Obecnie pałac wraz z dużą częścią parkowych łąk jest zreprywatyzowany, krajobrazowa część parku wraz z nowowybudowanym boiskiem należy do gminy i jest ogólnodostępna.

Cała pozostała, niezabudowana część parku jest objęta ochroną konserwatorską.

 

Pałac w Hirschfelde w 1840 r.  Muzeum Marchijskie w Berlinie Pałac w Hirschfelde w 1840 r. Muzeum Marchijskie w Berlinie

 

Fontanna (79 r.n.e.) Fontanna (79 r.n.e.)

 

Rzeźba jelenia z brązu -  obecnie w centrum miejscowości Rzeźba jelenia z brązu - obecnie w centrum miejscowości

 

Plan Hirschfelde  – ca. 1925Plan Hirschfelde  – ca. 1925

 

Plan Hirschfelde  – ca. 1925Plan Hirschfelde  – 2014

 

Obecne drzewostany

 

Obecne drzewostany składają się z:

  • oryginalnych nasadzeń parkowych sprzed 1904 roku
  • nasadzeń z okresu rozbudowy parku w latach 1904-10
  • uzupełnień ubytków sadzonych w latach 20. XX w.
  • bardzo licznej roślinności samosiewnej z okresu po 1945 roku.
     

Młode drzewa i krzewy porosły parkowe łąki, zacierając osie widokowe i zaburzając jednolitą formę starodrzewi.

 

Ekspertyza z 1992 r. wykazała że spośród drzew parku Hirschenfelde 167 spełniało kryteria pomnika przyrody (według brandenburskiej ustawy o ochronie przyrody). A mianowicie:

  • cała aleja lipowa składająca się z 60 lip holenderskich (Tilia x vulgaris)
  • 40 choin zachodnich (Tsuga heterophylla)
  • 25 buków szkarłatnych (Fagus sylvatica f. Purpurea)
  • 20 sosen czarnych (Pinus nigra)
  • 17 platanów (Platanus x hybrida)
  • 3 lipy drobnolistne (Tilia cordata)
  • 2 tuje (Thuja spez.)

 

HelmlocktanneBlutbucheSchwarzkiefer

 

 

 

 

 

 

PlantaneWinterlindeThuja

 

 

 

 

 

 

Aleja kasztanowa prowadząca do parku Aleja kasztanowa prowadząca do parku

 

Krajobrazy parku – trakt do Gamengrund Krajobrazy parku – trakt do Gamengrund

 

Dawna główna oś widokowa Parku –  na pierwszym planie pozostałości fontannyDawna główna oś widokowa Parku –  na pierwszym planie pozostałości fontanny

 

Krajobrazy parku w Hirschfelde Krajobrazy parku w Hirschfelde

 

Krajobrazy parku w Hirschfelde Krajobrazy parku w Hirschfelde

 

Krajobrazy parku w Hirschfelde Krajobrazy parku w Hirschfelde

 

Krajobrazy parku w Hirschfelde Krajobrazy parku w Hirschfelde (I)

 

Krajobrazy parku w HirschfeldeKrajobrazy parku w Hirschfelde (II)

 

Krajobrazy parku w Hirschfelde (III)Krajobrazy parku w Hirschfelde (III)

 

 

Źródła:

  • Dr. Rainer Zeletzki (Vortrag, 01.09.2011)
    "Historische Entwicklung der ehemaligen Gutsparkanlage in Hirschfelde und ihre regionale Bedeutung für die Barnimer Feldmark"
  • Dr. agr. Claudia Kosmehl, Gutachten zum Park Hirschfelde, Berlin, 1992

 

Zdjęcia: Banim plus Lutz Weigelt, IS.RADWEG. Detlef Kaden, Luftbild Barnim Dr. Reinhard Schliebenow, Sibylle Lösch

Ilustracje: büro-ix Karola Richardt, Petra Kaden

Mapy: IS.RADWEG. Detlef Kaden